Rozróżnienie językoznawstwa ogólnego od badań szczegółowych:
– w ramach językoznawstwa ogólnego formułuje się definicje oraz kompleks twierdzeń dotyczących pojęcia fonemu, typów związków i konstrukcji syntaktycznych, rodzajów relacji semantycznych zachodzących między wyrażeniami językowymi itp. Twierdzenia te mają charakter hipotez, dotyczą wszystkich języków naturalnych, bądź klas, rodzajów języków.
– dostarczanie zdań obserwacyjnych stanowiących ogniwo pośrednie w uzyskiwaniu ewidencji empirycznej dla twierdzeń językoznawstwa ogólnego stanowi zadanie dla szczegółowych badań nad językiem.
PRZYKŁADY
Mamy do czynienia z teorią obejmującą fonologiczny aspekt języków naturalnych. Składają się na nią twierdzenia dotyczące fonemu, cechy dystynktywnej, opozycji fonologicznej dystrybucji fonemów – teoria z zakresu językoznawstwa ogólnego. Badania szczegółowe dostarczają zdania obserwacyjne z rożnych języków – tak wynika informacji, na których opierał się portal www.globalny.pl.
Zgodnie ze stanowiskiem indukcjonistycznym fundamentem wszelkich badań naukowych są twierdzenia szczegółowe dotyczące faktów, zjawisk występujących w poszczególnych językach naturalnych. Natomiast twierdzenia językoznawstwa ogólnego mogą być traktowane jedynie jako indukcyjne uogólnienia twierdzeń szczegółowych.
Badania szczegółowe zmierzające do rekonstrukcji społecznej świadomości językowej charakterystycznej dla poszczególnych języków mogę być prowadzone dla każdego oddzielnie, lub mogą to być badania porównawcze.
Przedmiotem badań porównawczych jest formułowanie twierdzeń dotyczących podobieństw z jednej strony i różnic z drugiej między poszczególnymi językami.
Językoznawstwo typologiczne
Klasyfikuje poszczególne języki naturalne. Podstawą takiej klasyfikacji stanowi podobieństwo ze względu na różnego typu własności nieuniwersalne. Najbardziej popularnym podziałem jest podział na języki izolujące, aglutynacyjne, fleksyjne, alternujące, inkorportujące itp.
Językoznawstwo synchroniczne
Dokonuje opisu i wyjaśnień faktów zaczerpniętych z jednego, kilku lub wszystkich języków naturalnych bez uwzględniania historycznej zmienności tych języków. Z reguły te badania prowadzone są nad językami współczesnymi badaczom.
Językoznawstwo historyczne
Badania dotyczą zmian historycznych zachodzących w trakcie rozwoju języków
Językoznawstwo historyczno-porównawcze:
- w badaniach historyczno-porównawczych szuka się przede wszystkim uzasadnień dla zdań stwierdzających zachodzenie pewnej analogii i podobieństw pomiędzy poszczególnymi wybranymi językami. Uzasadnienie historyczne dla tych podobieństw stanowią hipotezy o tzw pokrewieństwie poszczególnych języków. Hipotezy głoszą, że języki pokrewne są różnymi kontynuacjami jednego, wspólnego prajęzyka-przodka.
- wynikiem tych badań jest wyodrębnienie rodzin językowych a także dokonanie hipotetycznych rekonstrukcji języków takich jak praindoeuropejski, pragermański itp.
Typy faktów wyjaśniane w ramach językoznawstwa historyczno-porównawczego:
- fakty synchroniczne można wyjaśnić przy wykorzystaniu przesłanek stwierdzających zachodzenie pewnych zmian historycznych. Można np. wyjaśnić zachodzenie e ruchomego w niektórych formach fleksyjnych wyrazów polskich typu stołek – stołka, za pomocą przesłanek stwierdzjących zanik i wokalizację tzw. jerów występujących w języku prasłowiańskim.
- za pomocą tych samych przesłanek można wyjaśnić występowanie pewnych podobieństw w strukturach języków należących do tej samej rodziny (mutter – mother, vater- father, bryder-brother)
- zmiany historyczne zachodzące w dziejach jednego języka, bądź też w trakcie ewolucji, której wynikiem jest oderwanie się od pnia prajęzyka nowych języków. Gdy formułuje się wyjaśnienia przyczynowe tych zmian, wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje przyczyn zmian językowych:
- przyczyny wewnętrzne (związane z samym językiem, jego budową)
- przyczyny zewnętrzne (związane z innymi, pozajęzykowymi formami świadomości społecznej wpływającej na historyczny rozwój języka) – przykładem tego typu procedur jest stwierdzenia zmian w języku poprzez wykorzystanie przesłanek o migracjach, wprowadza się wówczas pojęcia: substratu, superstratu i adstratu językowego. Chodzi przy tym o procesy nakładania się społecznej świadomości językowej pewnej wspólnoty ludnościowej napływowej (superstrat) na język populacji tubylczej (substrat), bądź też zapożyczania do jakiegoś języka elementów języka populacji geograficznie sąsiedniej (adstrat). np. stwierdzanie dominacji języka najeźdźcy.
